WSKAŹNIKI CYRKULARNOSCI BUDYNKU
Pojęcie cyrkularności budynków nie jest nowe, jednakże nie doczekało się ono jeszcze konkretnej definicji, przez co bardzo często jest różnie rozumiane. Zwykle mówiąc o budynku cyrkularnym mowa jest o budynku, który został wzniesiony i jest użytkowany bez nadmiernego wykorzystania zasobów naturalnych i zanieczyszczania środowiska. Ważne są przy tym nie tylko aspekty materiałowe, ale również środowiskowe i ekonomiczne. Dodatkowo, istotne są czynniki związane z samą funkcją budynków, ich uniwersalność i możliwość adaptacji do różnych zastosowań.
Ocena cyrkularności danego budynku jest problematyczna, tym samym istotne jest stworzenie mechanizmu oceny cyrkularności, opartego na wskaźnikach odnoszących się do poszczególnych zjawisk i procesów. Pożądane jest również stworzenie końcowego wskaźnika, który byłby ostateczną miarą cyrkularności. Wskaźniki takie mogą być wykorzystane jako podstawa do ewaluacji i porównań oraz jako element wparcia procesu decyzyjnego.
Ocena cyrkularności jest w pewnym sensie związana obszarowo z oceną środowiskową, jednakże nie ma ona jej zastąpić, a uzupełnić o elementy związane ściśle z cyrkularnością w zakresie efektywnego wykorzystywania materiałów, a także wdrażania głównych zasad GOZ.
Pełna ewaluacja projektów budowalnych musi się opierać na analizie środowiskowej (LCA), analizie cyrkularności, analizie ekonomicznej (LCC) oraz analizie technicznej. Ocenę cyrkularności należy więc uznać jako nowy element, pozwalający na bardziej obiektywne wsparcie procesu decyzyjnego, poprzez uwzględnienie najnowszych trendów związanych z wdrażaniem zasad zrównoważonego rozwoju.
założenia
Proponowana ocena cyrkularności projektu budowlanego opiera się na wyliczeniu wskaźników cząstkowych, związanych z obszarem materiałowym i obszarem funkcjonalności, na podstawie których można wyliczyć wskaźnik końcowy.
Wskaźniki cząstkowe to:
- wskaźnik użycia surowców wtórnych – SMU (ang. Secondary Materials Use indicator) – związany z procesem budowy,
- wskaźnik potencjału ponownego wykorzystania materiałów – MRP (ang. Materials Reusability Potential indicator) – związany z etapem po zakończeniu eksploatacji budynku,
- wskaźnik odwracalności przestrzennej – SR (ang. Spatial Reversability indicator) – związany z użytkowaniem budynku,
- wskaźnik potencjału współdzielenia – SSP (ang. Sharing Space Potential indicator) – związany z użytkowaniem budynku.
Obejmują one więc cały cykl życia (Rys. 1). Wszystkie działania związane z cyrkularnością budynku muszą być jednak zaplanowane na etapie projektowania. Wskaźniki powinny być wyliczane już na etapie planowania inwestycji i korygowane w trakcie dalszych prac nad realizacją inwestycji.
Rysunek 1. Relacja pomiędzy wskaźnikami cyrkularności a cyklem życia.
Wszystkie wyżej wymienione wskaźniki mogą być zagregowane do jednego wskaźnika Cyrkularności (rys. 2), będącego miarą cyrkularności budynku (CI – ang. Circularity Index). Osiągnięcie wartości wskaźnika CI na poziomie 100% będzie oznaczało, że budynek jest w pełni cyrkularny.
Rysunek 2. Schemat oceny wskaźnikowej
PROCES OCENY
Budynek składa się z szeregu elementów. Są to ściany, okna, drzwi, konstrukcja stalowa itp. Aby wyliczyć wskaźnik cyrkularności należy dokonać inwentaryzacji jakościowej i ilościowej tych elementów. Istotnym jest, aby uwzględnić możliwie wszystkie elementy. Jako element można traktować np. blok betonowy lub każdy z materiałów użyty do jego wytworzenia. Zależy to głównie od dostępności danych. Łatwiej jest operować dużymi elementami o ile dostępne są ich paszporty materiałowe i wyliczone wskaźniki zubażania surowców mineralnych (ADP). W przypadku posiadania tylko informacji na temat ilości materiałów użytych do budowy, wówczas każdy z materiałów należy traktować jako osobny element.
Rysunek 3. Etapy procesu oceny cyrkularności
Opis elementów budynku – należy określić
- Jednostkę miary całego elementu. Jednostka jest uzależniona od typu elementu. Natomiast w niektórych przypadkach, może się okazać, że najwygodniejszą albo jedyną dostępną będzie inna, np. m2. Wynika to z przyjętej jednostki inferencyjnej w deklaracji środowiskowej danego wyrobu budowlanego.
- Wielkość całkowitą wyrażoną w zdefiniowanej wyżej jednostce miary.
- Dane dotyczące materiałów wejściowych (ang. Input materials). Dane te dotyczą źródła materiałów użytych do wytworzenia danego elementu. Chodzi o określenie jaki procent jest ponownie użyty, jaki pochodzi z recyklingu lub downcyklingu. Pozostała część to materiał pierwotny.
- Dane dotyczące materiału wyjściowego (ang. Output materials). Dane te dotyczą potencjału materiałów użytych do wytworzenia danego elementu. Chodzi o określenie jaki procent jesteśmy w stanie wykorzystać w sposób bezpośredni jako ponowne użycie, jaki może być poddany recyklingowi lub downcyklingowi. Pozostała część to odpad.
Opis funkcjonalności powierzchni – należy określić
- Całkowitą powierzchnię budynku.
- Procent powierzchni, która jest transformowalna monofukcjonalnie, transfunkcjonalnie i wielowymiarowo.
- Procent powierzchni, która może być współdzielona np. pomiędzy kilkoma użytkownikami.
Wyznaczenie wskaźników cząstkowych
Po opisaniu wszystkich elementów tworzących budynek można przystąpić do wyliczenia wskaźników cząstkowych w oparciu o wzory przedstawione wcześniej, a więc:
- SMU – wskaźnik użycia surowców wtórnych,
- MRP – wskaźnik potencjału ponownego wykorzystania materiałów,
- SR – wskaźnik odwracalności przestrzennej,
- SSP – wskaźnik potencjał współdzielenia.
Wyznaczenie końcowego wskaźnika cyrkularności
Finalnym etapem jest wyznaczenie na podstawie wskaźników cząstkowych końcowego wskaźnika cyrkularności CI.